Muzeum kolejki torfowej na granicy czarnego DUnajca i Podczerwonego (woj. małopolskie) to miejsce jakby przeniesione w czasie. Fabryka torfu i borowiny jest bowiem z racji specyfiki kopaliny dość prymitywna pod względem technologicznym. Ciężki sprzęt nie wjedzie na mokradła, z kolei zbyt lekki sobie nie poradzi. Stąd duża rola ludzi. Urobek przewozi do wytwórni kolejka wąskotorowa, która składa się z lokomotywki spalinowej - naprawdę mikroskopijnej i pokonuje pięć kilometrów w głąb puścizn do złoża i z powrotem. Przy odrobinie szczęścia można kolejką pojechać na wycieczkę na puścizny czyli torfowiska.

Czytaj więcej: Zabytkowy most kolejowy w Podczerwonem

W nieco dawniejszych czasach, gdy torfowiska w kotlinie orawsko-nowotarskiej nie były chronione tak intensywnie jak dziś pozyskiwanie torfu odbywało się w większej skali. Wzdłuż drogi z Piekielnika do Czarnego Dunajca ciągnęły się odkrywki złóż tej kopaliny. Wierzchnią warstwę roślinności ściągano spychaczem. Z pokładu trofu pozyskiwano surowiec, który formowany był w kostki i służył jako tani ...opał. Długie szeregi kostek suszących się na słońcu mijało się, piętrzyły się w długich stertach wzdłuż drogi, zdaje się nakryte daszkami z desek. Pamiętam także, że torf w tamtym czasie bywał w kotłowni. Czy to jako podpałka, czy to jako opał - tego już nie pamiętam.

Zielony torfowy "odkurzacz"

Dziś pozyskiwany urobek czyli torf ogrodniczy lub borowina pakowane są w zgrabne worki z firmowym nadrukiem i wysyłane do klientów przez Zakład Produkcji Torfowej "Bór za lasem", który eksploatuje 1,5 metrowej głębokości złoże od 2005 roku.

"W złożu występuje torf wysoki, z przewagą torfu wełniankowo-torfowcowego. Głównymi składnikami są wełnianka pochwowata oraz mchy torfowce. W części stropowej występuje cienka warstwa torfu sfangowego ( Eusphangeti) a w części spągowej strefowo występują cienkie wkładki torfu drzewnego (Pineti). Złoże odznacza się dużą zawartością pni w całym profilu złoża. Miąższość złoża waha się od 1,2 - 4,25 m , średnio 2,79 m" - informuje zakład wydobywający surowiec.

Stosowana dziś powszechnie w górnictwie torfu metoda frezerowa polega na "zdrapywaniu" kilkucentumetrowej warstwy pokładu urządzeniami ciągnionymi orzez traktor. Następnie jest on przetwarzany i pakowany.

Czytaj więcej: Zakład wielkopiecowy Bobrza

Dawniej luźny torf zbierała stalowa maszyna o konstrukcji wieżowej, która przemieszczała się na gąsienicach. Wciągała ona podsuszone cząstki torfu jak odkurzacz.
Inny, znacznie bardziej pracochłonny sposób, to metoda cegiełkowa. Kostki torfu wycinane są z pokładu, suszone w stertach i dostarczane do odbiorcy. Ten sposób jest jednak obecnie rzadziej stosowany.

Surowiec przywożony jest z torfowiska w wagonach-koszach. Robotę wykonuje słodka lokomotywka. Przed laty robotników do pracy wożono wagonami osobowymi. Dwa z nich zostały ostatnio odnowione i można je zobaczyć w tym niecodziennym muzeum. Gmina Czarny Dunajec organizuje od czasu do czasu wycieczki kolejką na torfowisko, gdzie można z bliska zobaczyć wydobycie.

Wycieczka do kopalni torfu

Dojazd do kopalni torfu jest bardzo prosty. Jadąc od Czarnego Dunajca w stronę Chochołowa trzeba skręcić w prawo przed trasą rowerową Nowy Targ-Sucha Hora. Wąska asfaltowa droga doprowadzi do fabryki borowiny i podłoża ogrodniczego. Na miejscu można przeczytać tablice poglądowe, które wyjaśniają, jak wygląda praca górników torfowych.

Czytaj więcej: Kościół drewniany w Skrzydlnej

Trafić jest bardzo łatwo. Na rowerze można tam także dojechać na miejsce drogą gruntową z okolic bacówki w Baligówce. Gości powita efektowna brama. U wejścia widać odrestaurowany wagon kolejowy, drugi stoi w głębi w krzakach. Można podejść dalej i obejrzeć lokomotywkę i urządzenia do wydobycia torfu. Można porozmawiać z pracownikami. W razie problemów z dotarciem najlepiej kliknąć w Mapy Google, które doprowadzą na miejsce.

Ostoja rzadkich roślin i zwierząt

Kopalnia torfu znajduje się w rejonie lasu "Cikówka". Dalej zaś w kierunku Chyżnego ciągną sie owe "puścizny", czyli specyficzne orawskie torfowiska, które w Nowym Targu nazywają "borami". Na dzikich terenach wystarczy wytężyć niezbyt mocno wzrok, aby natknąć się na rzadką roślinność niespotykaną gdzie indziej. Na pokładach torfu występują dwa gatunki rosiczki - długolistna i okrągłolistna, mech torfowiec, liczne storczyki, wełnianka wąskolistna, borówka bagienna oraz zbierana chętnie przez miejscowych górali, sprzedawana później na okolicznych jarmarkach - żurawina błotna.

Czytaj więcej: Kościół drewniany w Orawce

W miejscach, gdzie teren nieco się wznosi występuje endemiczna kosodrzewina i coraz rzadsza karłowata brzoza.

Torfowisko Puścizna Wielka jest jedynym znanym miejscem występowania czerwca, owada z rzędu pluskwiaków równoskrzydłych, żerującego na wełniance i turzycach. Występują tu także m.in. cietrzewie i głuszcze, a ponadto bpcian czarny, brodźce samotne i czajka.

Ten przygraniczny teren zamieszkują wilki, dziki, jelenie i sarny. Zachodzi tu niedźwiedź, który wędruje między Tatrami a pasmem Babiej Góry. Mimo, że mamy do czynienia z terenami górskimi, trafia się także łoś.

Zobacz zdjęcia z wycieczki do Muzeum kolejki torfowej: