Ukryta wśród malowniczych krajobrazów Podlasia cerkiew w Puchłach to miejsce, które zachwyca nie tylko wyjątkową drewnianą architekturą, ale i spokojem, jaki bije z jej otoczenia. Ta niewielka, drewniana świątynia stanowi cenny zabytek kultury prawosławnej i doskonały cel krótkiej, weekendowej wycieczki. Wąska asfaltowa dróżka prowadzi do prawdziwego skarbu architektury cerkiewnej. Wisienką na torcie będzie spacer po drewnianej kładce prosto przez narwiańskie bagna.
Legenda objawienia w Puchłach
Obecna świątynia jest jednym z najpiękniejszych obiektów sakralnych doliny Narwi. Nie jest to jednak pierwsza cerkiew w tym miejscu. Powstanie pierwszej świątyni wiąże się z ludową legendą o objawieniu w XVI w cudownej ikony Matki Boskiej Opiekuńczej. Na niewielkim wzgórzu, na którym stoi obecna cerkiew, rosła olbrzymia lipa. Pod nią w szałasie zamieszkał sędziwy starzec cierpiący na obrzęk nóg.
Kiedy pewnego dnia modlił się żarliwie pod drzewem, zobaczył na jego wierzchołku obraz Matki Bożej. Wkrótce potem wyzdrowiał. Miejsce to zwano odtąd Puchły - nazwa pochodzi od słowa "opuchli", którym określano w lokalnej gwarze m.in. obrzęknięte kończyny. Inny przekaz mówi, że ikona objawiała się wszystkim mieszkańcom wioski, proszącym o ochronę przed złym dziedzicem.
Trzy cerkwie nie przetrwały
Pierwszym znanym właścicielem wsi Puchły był Tomasz Puchłowicz, który w 1561 r. był wójem trościanickim. Pierwsza wzmianka o cerkwi we wsi Puchły pochodzi z 1578 r. Latem 1754 r. okolicę nawiedził gwałtowny huragan, który powalił okoliczne lasy i uszkodził miejscową świątynię. W 1756 roku na miejscu cudów wzniesiono nową cerkiewkę, w której umieszczona została cenna ikona. Cerkiew ufundował ówczesny właściciel wsi pułkownik Józef Wilczewski. Sama wieś była już wtedy znanym sanktuarium, do którego ciągnęli pielgrzymi. Jednak świątynia stała w tym miejscu tylko kilkanaście lat, bo w 1771 r. spłonęła. Prawdopodobnie zniszczeniu uległa wtedy oryginalna ikona objawionej Matki Bożej. W 1773 roku na tym samym miejscu pobudowano kaplicę pawosławną, przeniesiony z nadnarwiańskiego uroczyska cerkwisko pod Rybolami.
Otoczony obecnie kultem obraz Matki Bożej powstał po 1781 r. Wskazuje na to typowy dla tego okresu typ ujęcia ikonograficznego. Na ikonie "Pokrow" widać Matkę Boską z koroną na głowie, w drapowanej sukni, stojącą na obłoku. W dolnej części przedstawienia widnieją przedstawiciele poszczególnych stanów: władca, szlachta, popi i mnisi. Ikona umieszczona była w ołtarzu kolejnej świątyni wzniesionej w tym miejscu w 1798 r., która zastąpiła kapliczkę. Trzecia cerkiew w Puchłach była wielokrotnie przebudowywana i dotrwała do 1913 roku na początku XX wieku.
Czwarta cerkiew w Puchłach
Współczesna cerkiew w Puchłach to czwarta świątynia na tym miejscu. Drewniana cerkiew wzniesiona została we wsi Puchły w latach 1913-1918. Jest centralnym miejscem sanktuarium pod wezwaniem Opieki Matki Bożej w Puchłach. Jej wystrój powstał dopiero w okresie międzywojennym.
To ośrodek szczególnego kultu Matki Bożej, do którego pielgrzymują wierni. Święta parafialne w Puchłach obchodzone są: w drugi dzień święta Trójcy Świętej (siódmy poniedziałek po Wielkanocy) oraz 14 października (Pokrowa).
Przedwieczne drzewo objawień
Lipa, na której miało miejsce cudowne objawienie ikony Matki Bożej, rośnie do dziś. W ciągu dwóch wieków z jej odrostów wyrosły nowe, potężne drzewa.
To jednak niejedyne drzewo obok tego kościoła. Wraz z okazałymi dębami sędziwe lipy tworzą na przycerkiewnym terenie całą grupę piętnastu pomników przyrody.
Krzyże z odległej przeszłości
Wokół cerkwi zobaczyć można kamienne krzyże z końca XIX w., a w zabytkowym murze cerkiewnym wybudowano rodzinny grobowiec, który jest miejscem spoczynku wieloletniego proboszcza Trześcianki Grzegorza Sosnowskiego i jego żony Leoniły. Ojciec Grzegorz Sosnowski, w pobliskim uroczysku Stawok (przy drodze z Puchłów do Trześcianki) założył w 1850 roku szkołę cerkiewno-nauczycielską. Była to pierwsza w imperium rosyjskim placówka oświatowa prowadząca powszechną edukację dla niepiśmiennych chłopów. Niemal cały ten ośrodek został zniszczony w czasie pierwszej wojny światowej. Dziś po czasach dawnej świetności zespołu szkół w uroczysku Stawok nie pozostał żaden ślad, nawet w urzędowym nazewnictwie.
W 1845 roku w Puchłach było czternaście domów. Właścicielem wsi był Roman Kaluchiewicz, który miał sto dziesięcin ziemi. Proboszczem był wtedy wspomniany ojciec Grzegorz Sosnowski. Dzięki jego staraniom przy cerkwi w Puchłach działała biblioteka licząca 6 tysięcy woluminów.
Warto wspomnieć, że parafię regularnie nawiedzały pożary. Oprócz cerkwi, spłonęła na przykład XIX-wieczna kapliczka cmentarna, a w niej dokumenty dotyczące parafii. Doszło do tego, gdy mieszkańcy wsi wracający z wygnania zauważyli u jej szczytu pszczoły. Podczas okadzania doszło do zaprószenia ognia i pożaru. Z kapliczki pozostały kamienne schody i przekaz, że dwóch mężczyzn spotkały po tym zdarzeniy "kary". Jeden oślepł, drugi został sparaliżowany.
Zwiedzanie cerkwi w Puchłach
Czy można zwiedzać cerkiew w Puchłach? Zwiedzanie cerkwi w Puchłach jest możliwe. Cerkiew w Puchłach jest otwarta w czasie nabożeństw, które wypadają w sobotę i niedzielę o godzinie 9:00. W niektóre dni o godzinie 17:00 śpiewany jest w cerkwi akafist, czyli hymn ku czci Najświętszej Maryi Panny, zwykle wyoknuje się go na stojąco. Kto ma szczęście, może na żywo posłucha.
Warto zwrócić uwagę, że wejścia do cerkwi w czasie nabożeństwa nikt nie zabroni. Jednak trzeba mieć na uwadze, że możemy się w tym czasie modlić, ale zwiedzać i zakłócać modlitwy nie wypada. Chyba, że dyskretnie uszczkniemy kilka chwil sprzed i po nabożeństwa. Lepiej jednak otwarcie cerkwi w celu zwiedzania uzgadniać telefonicznie z proboszczem parafii, do którego w 2024 r. był podany numer tel. +48 85 681 55 27.
Jak dojechać do cerkwi w Puchłach?
Aby dojechać do cerkwi prawosławnej w Puchłach, która jest jedną z najpiękniejszych drewnianych cerkwi na Podlasiu i znajduje się na szlaku Krainy Otwartych Okiennic, najlepiej wybrać się samochodem. Do Puchłów prowadzi droga nr 685 Hajnówka - Zabłudów.
Cerkiew pod wezwaniem Opieki Matki Bożej znajduje się we wsi Puchły w województwie podlaskim, powiecie hajnowskim, gminie Narew. Jest usytuowana na placu ogrodzonym kamiennym murem, na zachodnim krańcu wsi, nad rzeką Narew.
Przy cerkwi jest bezpłatny parking, więc można zostawić tam samochód i zwiedzać okolicę.
Przy okazji można się przejść do kładki nad Narwią, która umożliwia przyjrzenie się narwiańskim bagnom. Po dojściu do cerkwi trzeba iść drogą po lewej stronie, a potem boczną drogą wzdłuż cerkwi, aż do drewnianej kładki i tarasu widokowego.
A jeśli przytrafią się problemy z trafieniem, można kliknąć w Mapy Google.
Zobacz więcej zdjęć z lutego 2025 r.
Więcej ciekawych miejsc do odwiedzenia znajdziesz pod adresem www.wycieczkazadyche.pl lub po prostu wycieczkazadyche.pl.
Znasz? Skomentuj!